WPROWADZENIE
Zachowek jest określoną kwotą pieniężną jaka należy się ściśle określonej, wąskiej grupie osób. Podstawowe informacje na temat zachowku znajdziesz tutaj. W niniejszym wpisie zostaną omówione zasady obliczania zachowku.
WYSOKOŚCI UDZIAŁU W SPADKU
Podstawą do obliczenia zachowku jest ustalenie udziału spadkowego który przypadałby osobie uprawnionej do zachowku, w przypadku gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy. W tym celu należy ustalić krąg spadkobierców ustawowych z uwzględnieniem wskazówek zawartych w art. 992 kc. Zgodnie z tym przepisem: Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
WARTOŚĆ SPADKU.
Następnie należy ustalić czystą wartość spadku z uwzględnieniem dyspozycji art. 993 do 995 kc. Zgodnie z tymi przepisami przy ustaleniu wartości czynnej spadku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, a dolicza się darowizny i zapisy windykacyjne. Zgodnie z art. 994 kc przy obliczaniu zachowku nie dolicza się drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku. W przypadku zaś zstępnych lub małżonka nie dolicza się darowizn poczynionych odpowiednio w czasie gdy spadkodawca nie miał dzieli lub małżonka. Wartość darowizny oblicza się wg. stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku, natomiast wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się wg. stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 kc).
Przykład
Jan L. zmarł 1.03.2010 r. W dacie śmierci był żonaty z Marią L. oraz miał czwórkę dzieci. Mariana L., Stanisława L., Zofię P. oraz Wandę L.-W. Jan L. sporządził testament na mocy którego do spadku powołał Marię L. (żonę) oraz córki Zofię P. i Wandę L-W. Syn Marian L. został wydziedziczony (z powodu uporczywego niedopełniania obowiązków rodzinnych) zaś syn Stanisław L. został pominięty w testamencie. Córka Wanda L-W spadek odrzuciła.
Jan L. w dacie śmierci miał następujący majątek: dom warty 600.000 zł, oszczędności w kwocie 200.000,00 zł oraz obraz z XVII w. warty 150.000,00 zł. Ponadto za życia poczynił następujące darowizny: działka budowlana na rzecz Zofii C. i jej mężna do majątku małżeńskiego, dokonana 3.09.1998 r., wartej wówczas 200.000,00 zł (w obecnej chwili działka jest warta 300.000,00 zł) oraz kwoty 50.000 zł na rzecz syna Mariana L. 12.05.1998 r.
Jaki będzie udział spadkowy Stanisława L.?
W przypadku gdyby doszło do dziedziczenia na podstawie ustawy to udział spadkowy każdego ze spadkobierców kształtowałby się w następujący sposób: Maria L. 4/16[1], a każde z dzieci po 3/16. Udział Stanisława L. wynosiłby 3/16.
Natomiast zgodnie z dyspozycją art. 992 kc przy ustalaniu wysokości udziału Stanisława L., będącego podstawą obliczania należnego mu zachowku, należy uwzględnić: Marię L., Zofię P. oraz Wandę L-W[2], a nie należy uwzględniać Mariana L. (jako wydziedziczonego). W tym stanie rzeczy udział spadkowy będący podstawą obliczenia zachowku należnego Stanisławowi L. wynosi 1/4, zaś po przemnożeniu go przez 1/2 (zgodnie z dyspozycją art. 991 §1 kc), udział spadkowy będący podstawą do obliczenia zachowku wynosi 1/8 (lub 3/24).
W tym miejscu należy omówić 2 dodatkowe przypadki:
- gdyby w dacie śmierci Jana L. Stanisław L. był małoletni to wówczas udział spadkowy będący podstawą do obliczenia należnego zachowku kształtowałby się następująco: 1/4 x 2/3 i wyniósł by 2/12 (lub 4/24).
- w przypadku gdyby w dacie śmierci Jana L. Marian L. miał dziecko to ono obejmuje udział należny Marianowi L.[3] W tym stanie rzeczy udział spadkowy należny przy obliczaniu zachowku byłby taki sam jak przy dziedziczeniu ustawowym a po przemnożeniu go przez 1/2 wyniósłby: 3/16 x 1/2= 3/32.
MASA SPADKOWA OD KTÓREJ LICZY SIĘ WYSOKOŚĆ ZACHOWKU
Majątek Jana L. w dacie jego śmierci wynosił on 850.000,00 zł. Do tej kwoty należy doliczyć darowiznę dokonaną na rzecz syna Mariana L. w kwocie 50.000 zł oraz połowę darowizny działki budowlanej dokonanej na rzecz Zofii C. w kwocie 150.000,00 zł. Kwota 150.000,00 wynika stąd, że darowizna była dokonana przez więcej niż 10 laty przed śmiercią Jana L., a co za tym idzie należy uwzględnić tylko część dokonaną na rzecz córki. Nadto, zgodnie z art. 995 kc wartość przedmiotu darowizny oblicza się wg. stanu z chwili dokonania darowizny, a wg. cen z chwili ustalenia zachowku. Mając na względzie powyższe wartość stanu czynnego spadku, od którego oblicza się wartość zachowku wyniesie 1.000.000,00 zł.
WYSOKOŚĆ ZACHOWKU NALEŻNEGO STANISŁAWOWI L.
Wysokość zachowku należnego Stanisławowi L. wynosi 125.000,00 zł [1/8 x 1.000.000,00 zł].
[1] zgodnie z art. 931 §1 kc udział spadkowy małżonka dziedziczący w zbiegu z dziećmi nie może być niższy niż ¼ udziału spadkowego.
[2]spadkobierca który odrzucił spadek jest uwzględniani przy obliczaniu zachowku;
[3] zgodnie z art. 1011 kc Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.