Zgodnie z dyspozycją art. 922 Kodeksu cywilnego Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Przejście tych praw i obowiązków może nastąpić w drodze dziedziczenia ustawowego lub poprzez rozrządzenie na wypadek śmierci, czyli poprzez sporządzenie testamentu. Więcej informacji na temat kolejności dziedziczenia ustawowego znajdziesz TUTAJ, zaś podstawowe informacje, na temat testamentu znajdziesz TUTAJ. W niniejszym wpisie zostaną przybliżone najważniejsze informacje dotyczące sposobów sporządzenia testamentu. Kwestia sposobów w jakich można sporządzić testament została uregulowana w Rozdziale II, działu I, księgi IV Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym testamenty możemy podzielić na testamenty zwykłe i na testamenty szczególne. Są trzy sposoby na sporządzenia testamentu zwykłego. Testament holograficzny, w formie aktu notarialnego oraz allograficzny.
Testament zwykły.
Zgodnie z art. 949 §1 kc testament holograficzny musi być napisany w całości odręcznie przez spadkodawcę, podpisany i opatrzony datą. W tym miejscu należy zwrócić uwagę na to że testament można napisać „na raty” ważne aby zostały spełnione wszystkie kryteria wskazane w art. 949 §1 kc, tj. aby treść była napisana odręcznie, a następnie położenie podpisu i umieszczenie daty pod całością testamentu (por. Orzeczenie SN z dnia 13 stycznia 1956 r., 4 CR 20/56). Testament może składać się również z kilku kartek. W takiej zaś sytuacji wystarczy ze spadkodawca złoży jeden podpis na sam koniec testamentu, byleby tylko z jego treści można było wyprowadzić logiczną całość (por. Wyrok SN z dnia 20 stycznia 2012 r., I CSK 373/11). Kryterium własnoręczności testamentu odnosi się do całej jego treści. Nawet najmniejszy jego fragment musi być napisany odręcznie. Tym samym nieważny będzie testament napisany na maszynie, komputerze tudzież przez inną osobę. Jeżeli zaś chodzi o podpis to powinien od zawierać co najmniej nazwisko w sposób umożliwiający identyfikację autora (por. Postanowienie SN z dnia 17 czerwca 2009 r. IV CSK 78/09). Kolejnym kryterium testamentu własnoręcznego jest opatrzenie go datę. Data ta może być umieszczona w dowolnym miejscu testamentu. Zgodnie zaś z §2 art. 949 kc brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, o ile nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.
Testament notarialny.
Testament w tej formie podlega regułom określonym w ustawie z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie. Jest to bardzo wygodna forma sporządzenia testamentu ponieważ zostanie on sporządzony przez kompetentną osobę, z zachowaniem najważniejszych wymogów formalnych. W tym miejscu należy dodać, że testament w tej formie może sporządzić osoba niewidoma, głuchoniema tudzież niepiśmienna. W takiej sytuacji osoba niepiśmienna powinna zamiast swojego podpisu złożyć tuszowy odcisk palca.
Testament allograficzny.
Zgodnie z art. 951 §1 kc testament można sporządzić ustnie poprzez wyrażenie swojej ostatniej woli w obecności dwóch świadków wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Tak wyrażoną ostatnią wolę spadkodawcy należy spisać w protokole z podaniem daty spisania, a następnie wola ta musi być odczytana w obecności świadków. Następnie protokół powinni podpisać: spadkodawca, osoba, która przyjęła oświadczenie spadkodawcy oraz świadkowie. Innymi słowy, w tej formie spadkodawca wyraża ostatnią wolę w obecności osoby urzędowej oraz dwóch świadków. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w ten sposób.
Testamenty szczególne.
Jak sama nazwa wskazuje testamenty z tej grupy mogą być sporządzone jedynie w szczególnych okolicznościach takich jak obawa rychłej śmierci lub nagła sytuacja podczas podróży. Dodatkowo kodeks dopuszcza tzw. testamenty wojskowe.
Testament ustny.
Zgodnie z art. 952 §1 kc Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Następnie, w §2 i §3 art. 952 kc sprecyzowano wyłączne kryteria dowodowe, na podstawie których należy udokumentować treść testamentu, a są to: jeden ze świadków lub osoba trzecia spisze ostatnią wolę spadkodawcy przed upływem roku, z podaniem miejsca i daty zarówno sporządzenia oświadczenia oraz jak i sporządzenia pisma. Następnie spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie podpiszą to pismo. Jeżeli w tym terminie nie spisano ostatniej woli, to można ją ustalić w drodze zeznań świadków testamentu, w przeciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Jeżeli zaś chodzi o przyczyny wymienione w tym przepisie, to ustalenie czy zachodziła obawa rychłej śmierci zazwyczaj będzie wymagało wiadomości specjalistycznych. Jako przykład nadzwyczajnych okoliczności można wymienić: klęski żywiołowe (np.: powódź), działania wojenne tudzież kwarantanna z powodu choroby zakaźnej. Poza tym, testament sporządzony i udokumentowany zgodnie z powyższymi regułami, pozostaje w mocy pomimo ustania przyczyny sporządzenia go.
Testament podróżny.
Kolejnym testamentem szczególnym jest testament podróżny. Może on być sporządzony podczas podróżny na polskim statku morskim lub powietrznym. Zgodnie z art. 953 kc: spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli nie można sporządzić testamentu w tej formie, to w to miejsce można sporządzić testament ustny.
Testament wojskowy.
Ostatnim testamentem szczególnym jest testament wojskowy. Szczegóły sporządzenia tego testamentu określa rozporządzenie Ministra obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych. Testament wojskowy można sporządzić tylko w czasie mobilizacji lub wojny albo przebywania w niewoli. Testament tego typu może być sporządzony przez żołnierza sił zbrojnych RP, pracowników cywilnych sił zbrojnych lub osoby towarzyszące siłom zbrojnym.
Na sam koniec trzeba wskazać, iż zgodnie z art. 955 kc testament szczególny traci swą moc, z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Ponadto, przez okres gdy spadkodawca nie może sporządzić testamentu zwykłego, bieg tegoż terminu ulega zawieszeniu.