WPROWADZENIE.
Zgodnie z art. 922 Kodeksu cywilnego Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Zazwyczaj dla większości z nas dziedziczenie kojarzy się z przysporzeniem majątkowym. Tymczasem częstokroć zdarza się, że zmarły pozostawił po sobie długi, które niejednokrotnie przewyższają czynną wartość spadku. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na słowo obowiązki, o którym mowa w art. 922 kc, ponieważ jest to nic innego jak długi, które się dziedziczy. Szczegółowe zasady dziedziczenia tych długów zostały uregulowane w Tytule VII Księgi IV kc: Odpowiedzialność za długi spadkowe.
PRZYJĘCIE SPADKU
Zanim przejdziemy do analizy zasad odpowiedzialności za długi spadkowe, warto poświęcić kilka słów przyjęciu spadku, ponieważ jest to punkt wyjścia przy odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie z art. 1012 kc spadkobierca może przyjąć spadek: wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub spadek odrzucić. Spadkobierca ma na podjęcie tej decyzji, czy i w jakiej formie spadek przyjmuje, ma sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o tytule swego powołania. W sytuacji gdy spadkobierca nie podejmie żadnej decyzji w tym czasie, to wówczas, zgodnie z §2 art. 1015 kc spadkobierca przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na datę 18.10.2015 r. W tym dniu weszła w życie ustawa z dnia 20 marca 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2015, poz. 539) która wprowadziła obecnie obowiązujące zasady. Przed tym dniem brak oświadczenia o przyjęciu spadku powodował, w przypadku osoby dorosłej, przyjęcie spadku wprost.
ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI
Od tego w jaki sposób spadkobierca przyjął spadek zależy zakres i zasady odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Jeżeli więc spadkobierca przyjął spadek wprost to odpowiada on za długi spadkowe całym swoim majątkiem, natomiast jeżeli przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, to odpowiada on za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku – czyli aktywów (art. 1031). Stan czynny spadku ustala się na podstawie spisu inwentarza złożonego przed sądem lub notariuszem. Więcej informacji na temat sporządzania spisu inwentarza znajdziesz TUTAJ. Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączone od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku (art. 1020). W związku z tym, udział spadkowy takiego spadkodawcy przypada jego zstępnym (art. 931 §1 kc).
ILE, KIEDY I OD KOGO
Jeżeli już zostało ustalone na w jaki sposób spadkobierca spadek nabył, to należy przejść do ustalenia zasad jego odpowiedzialności za długi spadkowe. Kluczowe są tutaj następujące momenty: śmierć spadkodawcy, chwila przyjęcia spadku oraz chwila działu spadku. Zgodnie z art. 1030 kc do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko z przedmiotu spadku, zaś od chwili jego przyjęcia ponosi odpowiedzialność z całego swojego majątku. Kolejnym ważnym momentem jest dokonanie działu spadku. W okresie od przyjęcia spadku do dokonania jego działu spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe, zaś spadkobierca który w tym okresie spełnił świadczenie, może dochodzić od pozostałych współspadkobierców zwrotu świadczenia w części odpowiadającej wielkości udziałów poszczególnych spadkobierców. Następnie, od chwili działu spadku odpowiedzialność za długi jest proporcjonalna do wielkości udziałów (art. 1034 kc). Na równi ze spadkobiercami za długi spadkowe odpowiadają zapisobiercy windykacyjni (do chwili działu spadku). Od chwili działu spadku spadkobiercy i zapisobiercy windykacyjni ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wysokości otrzymanych przysporzeń (art. 1034[2] kc).
SPADKOBIERCA A ZAPISOBIERCA
Zapis testamentowy jest długiem spadkowym, który spadkobierca musi pokryć. Jednakże, zgodnie z art. 1033 kc odpowiedzialność spadkobiercy zawsze ograniczona jest wartością stanu czynnego spadku. W tym miejscu należy skonfrontować obowiązek spadkobiercy dotyczący wykonania zapisów i poleceń z jego uprawnieniem do zachowku, o ile spadkobierca zalicza się do grupy osób uprawnionych do zachowku. Więcej informacji na temat zachowku znajdziesz TUTAJ, a informacji dotyczących zasad jego obliczania TUTAJ. Zgodnie zaś z art. 998 §1 kc: Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy zwykłe i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku. Sąd Najwyższy, w uchwale z dnia 31.01.2001 r. (sygn.: III CZP 50/00) stwierdził co następuje: Jeżeli wykonanie zapisu, którego przedmiot nie da się podzielić, przekracza granice odpowiedzialności spadkobiercy określone w art. 998 § 1 k.c., zapisobierca może żądać wykonania zapisu, uiszczając najpierw odpowiednią sumę pieniężną. Przykładowo:
- jeżeli wartość zapisu poczynionego przez spadkodawcę wynosi 1000, a przedmiotem zapisu jest nieruchomość, której nie da się podzielić;
- wartość całej schedy spadkowej 1500;
- wartość schedy spadkowej po odliczeniu wartości zapisu 500;
- wysokość zachowku należnego spadkobiercy wynosi 750;
to zapisobierca żądając wykonania zapisu będzie obowiązany zapłacić z góry na rzecz spadkobiercy kwotę 250.
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE NA PODSTAWIE SPISU INWENTARZA
Tak jak zostało to napisane w poprzednich ustępach, spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości czynnej spadku. W tym właśnie celu, żeby ustalić górny limit swojej odpowiedzialności, należy sporządzić spis inwentarza. Można to uczynić składając oświadczenie przed sądem lub notariuszem. Zgodnie z art. 1034(1) §3 kc: W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. Wzór wykazu inwentarza określa rozporządzenie ministra sprawiedliwości. Na sam koniec należy wskazać, iż zastrzeżenie odpowiedzialności do wartości czynnej spadku nie obowiązuje, jeżeli spadkobierca wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych. W takiej sytuacji spadkobierca ponosi odpowiedzialność za te długi do ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe (art. 1032 §2 kc).
PODSUMOWANIE
Odpowiedzialność za długi spadkowe jest procesem wielowątkowym i skomplikowanym. Można go podzielić na kilka etapów tej odpowiedzialności, z różnym jej zakresem odpowiedzialności. W związku z tym nie należy zwlekać z rozpoczęciem procesu spadkobrania, a przede wszystkim w możliwie najszerszym zakresie ustalić sytuacje majątkową zmarłego.
ZASTRZEŻENIE
Niniejszy wpis ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi porady prawnej lub opinii prawnej, ani nie może być traktowany jako świadczenie pomocy prawnej w jakiejkolwiek formie. Należy również zaznaczyć, iż stan faktyczny każdej sprawy jest inny w związku z tym zapraszam Państwa do kontaktu z kancelarią w celu udzielenia porady prawnej.